Neposredno prije početka nove godine, trenutni američki predsjednik Donald Tramp je u obraćanju naciji pozdravio uspješan razvitak vakcine protiv korona virusa istaknuvši kako će Sjedinjene Države „ dopremiti milione doza sigurne i efikasne vakcine koja će uskoro okončati ovu strašnu pandemiju i spasiti milione i milione života. Mi smo zahvalni svim naučnicima, istraživačima, radnicima u proizvodnji i vojnom osoblju koji su svojim neprestanim radom omogućili ovo postignuće. Ovo je zaista Božićno čudo“.
Za neupućene u proces razvoja vakcine, na globalnom planu, ovakva izjava stvara utisak kao da su Sjedinjene Države jedine i uz isključivo sopstvene kapacitete razvile način borbe protiv pandemije. Onima koji su prihvatili zapadnim model društvenog ustrojstva kao superioran ovo se čini kao samo još jedna potvrda ispravnosti njihovog izbora te neprikosnovenog položaja Vašingtona kao predvodnika čitave planete u svakoj oblasti ljudskog djelovanja.
Oni koji znaju bolje uočavaju da je pitanje razvoja vakcine prevazišlo čisto medicinske okvire te je, u relativno kratkom vremenu, istovremeno poprimilo ideološke, ekonomske i političke dimenzije. U skladu sa svojim ideološkim uvjerenjima, Tramp je vakcinu pozdravio kao veliko postignuće s obzirom da je proizvedena u Sjedinjenim Državama, iako je pozadina razvoja dotične vakcine u mnogome složenija.
Kao što je bilo i za očekivati, većina zapadnih medija su prenijeli i pozdravili Trampovu izjavu. Ono što je ostalo nepomenuto, sa dobrim razlogom, jeste činjenica da je nova Fajzerova vakcina odobrena unutar Sjedinjenih Država tek dvanaestog decembra, dok je Evropska unija učinila isto nekih desetak dana kasnije. Kineska vakcina, sa stepenom efikasnosti od približno 79%, je dobila od strane kineskih vlasti uslovno odobrenje tek 31. decembra 2020. S druge strane, Ruska Federacija je već 11. avgusta odobrila upotrebu vakcine Sputnjik V, proizvedene od strane nacionalnog centra za epidemiologiju i mikrobiologiju Gamaleja.
Efikasnost ruske vakcine, odobrene u ljeto prošle godine, iznosila je 92% dok je efikasnost vakcina iz Moderne i Fejzera bila jedva nešto viša te se kretala oko 95%. Nakon završetka treće faze ispitivanja u Rusiji, Sputnjik V je postigao stepen učinkovitosti veći od 95%. Kao što je ranije navedeno, Fejzerova vakcina je odobrena na kraju godine, dok je vakcina iz španske Moderne, od strane EU, dobila odobrenje tek početkom januara 2021. Prema navodima određenih medija, tokom 2020. godine razvijano je širom svijeta više od 200 različitih vakcina protiv infekcije korona virusom. Na kraju godine, kao što se može uočiti, taj broj se drastično smanjio i trenutno se može govoriti o pet do deset vakcina koje se smatraju najboljima.
Među vakcinama koje se svrstavaju u sami vrh efikasnosti spada i britanska vakcina proizvedena kroz saradnju univerziteta u Oksfordu i farmaceutske kompanije AstraZeneka. Činjenica da se ova vakcina računa kao jedna od najboljih, i pored toga što joj djelotvornosti varira drastično između 60% i 90%, stavlja dodatni naglasak na postignuće ruskih stručnjaka.
Pomalo iznenađuje visok stepen varijacije unutar britanske vakcine. Kako je moguće da jedna zemlja, kako to Zapad voli da istakne, slobodnoga svijeta, u značajnoj mjeri kaska iza Putinove autoritarne imperije? Navikli smo da su zapadne zemlje prve u svemu, odnosno navikli smo da nam to predstavnici dotičnih zemalja neprestano ponavljaju, nama koji smo u nekoj tamnoj dolini dok oni sa visokog moralnog uzvišenja, iz blještavog grada, propovjedaju ideologiju kojoj nema alternative.
Je li moguće da je sistem obrazovanja u Rusiji, u ovome ili onome pogledu, bolji od zapadnog modela? Usuđujemo li se pomisliti da postoje oblasti koje ne smiju biti privatizovane, posebno kada uzmemo u obzir da unutar jednoga društva ne postoji samo sfera privatnoga? Može li biti da nas naši „prijatelji“ sa Zapada lažu kada slikaju Rusku Federaciju kao nazadnu pustopoljinu koja širi svoj „maligni“ uticaj kroz Balkan?
Ovo su pitanja za neki drugi tekst, ili pak nekolicinu njih, no pitanja koja bi svakako trebalo postaviti, posebno prilikom oblikovanja srpskih unutardruštvenih sistema.
Kao što smo ranije istakli, razvoj ruske vakcine povlači za sobom posljedice vezane kako za ekonomiju, tako i za politiku te prvenstvo zapadnog ideološkog obrazca. Osvrnućemo se prvo na ekonomsku dimenziju.
Ko sve kupuje rusku vakcinu?
Prema zvaničnoj stranici Sputnjik V vakcine, više od trideset zemalja je pokazalo zainteresovanost za nabavku i saradnju pri proizvodnji. Između ostalih, u dotične zemlje spadaju Brazil, Meksiko, UAE, Saudijska Arabija, Indonezija, Filipini, Indija, Belorusija, Venecuela, Egipat, Južna Koreja, Kina i Turska. Sa Bolivijom je postignut sporazum o dostavi 2.6 miliona doza, Srbija je naručila dva miliona doza, vakcinacija Sputnjikom V je već počela unutar same Rusije i Belorusije, Kazahstan je krajem decembra 2020. počeo proizvodnju ruske vakcine dok se od Indije očekuje proizvodnja 100 miliona doza u toku ove godine. Nakon dogovora sa ruskom stranom, Argentina je naručila deset miliona doza Sputnjika V te je vakcinacija započela uoči nove godine. Ispostavilo se da čak i u Ukrajini postoje zainteresovani za proizvodnju vakcine razvijene u Moskvi. Prednosti ruske vakcine se ogledaju u klasičnoj metodi njenog nastanka koja se može smatrati sigurnijom u odnosu na konkurenciju te činjenici da za čuvanje ove vakcine nisu neophodni posebni uslovi i tehnologija.
Kao što se može uočiti, skup zemalja zainteresovanih za Sputnjih V je poprilično šarolik i obuhvata države sa svih kontinenata. Još u decembru prošle godine, više od 50 zemalja je naručilo milijardu i dvije stotine miliona doza ruske vakcine što je daleko od zanemariljivog rezultata, posebno iz perspektive ekonomije.
Dodatni problem zapadnim konkurentima predstavlja veoma povoljna cijena ruske vakcine. Prema navodima britanskog Independenta, dvije doze Sputnjika V, koliko je inače neophodno za potpunu vakcinaciju osobe, će koštati manje od dvadeset dolara. S druge strane, samo jedna doza Fejzerove vakcine iznosi 20 dolara, dok će cijena vakcine iz Moderne varirati između deset i pedeset dolara po dozi, u zavisnosti od naručene količine. Jedina vakcina jeftinija od ruske biće ona iz Velike Britanije, čija će jedna doza koštati četiri dolara, no treba istaći da je sama kompanija potvrdila kako će troškove proizvodnje na sebe preuzeti država.
Velike zapadne farmaceutske kompanije su, bez sumnje, u pojavi pandemije uočile odličnu priliku za sticanje velikih suma novca, što je u značajnoj mjeri poremećeno činjenicom da je Rusija prva registrovala vakcinu te uspješno dokazala njenu efikasnost. Istini za volju, zapadne kompanije iz oblasti farmacije neće ostati uskraćene za dio kolača, no neosporna je činjenica da Sputnjik V spada među najkonkurentnije vakcine te da je, ako se posmatra iz čisto utilitarne perspektive, zapravo najbolja vakcina trenutno.
Ovde se može uočiti jedan proces, prisutan već nekoliko godina, a koji se često ne primjećuje od medijske buke i bombastičnih naslovnih stranica. Proces u pitanju jeste sve sigurnije smanjenje tehnološke prednosti Zapada u odnosu na svoje geopolitičke suparnike. Za razliku od devedesetih, danas je dotična prednost u nekim oblastima malena i ograničena, dok s druge strane postoje oblasti u kojima se sada zapadne zemlje nalaze u zaostatku. Sfera u kojoj se napredak ruskih tehnoloških i industrijskih kapaciteta najbolje može uočiti je svakako oblast vojnih tehnologija. Počevši od novih oklopnih vozila i tenkova, preko savremenih protiv-vazdušnih sistema pa sve do hipersoničnih raketa, napredak ruske tehnologije je nesumnjiv.
Za razliku od Kine, koju zapadne sile, posebno Sjedinjene Države za Trampovog mandata, često okrivljuju za krađu intelektualnog vlasništva, te primoravanje američkih i zapadnoevropskih kompanija na transfer tehnologija u zamjenu za pristup ogromnom kineskom tržištu, takve optužbe se ne mogu čuti na račun Rusije. Moskva je, kao i obično, glavni remetilac zapadne utopije i evropske sigurnosti, iako je sigurnost Evrope sve ugroženija iznutra nego li izvana, no ispostavlja se da Rusi nisu kradljivci zapadnih tehnologija te se može, shodno tome, zaključiti da su postignuća Moskve mahom proizvod domaćih kapaciteta.
Iako na prvi pogled ne mora tako izgledati, pitanje vakcine ne ostaje isključivo samo u oblasti ekonomije i medicine. Činjenica da je Rusija prva razvila i registrovala sredstvo za borbu protiv pandemije korona virusa ima određenu ideološku težinu oko koje zapadni mediji, što je i očekivano, zaobilaze bez komentara.
Za trenutak napravimo omanji ekskurs i osvrnimo se na dešavanja u Sjedinjenim Državama u posljednja dva mjeseca. Izborni proces kojim je Džozef Bajden postao četrdeset i šest predsjednik Sjedinjenih Država se, u najmanju ruku, može smatrati veoma upitnim. Činjenica da niti jedan sud u Americi nije bio zainteresovan da uzme u obzir dokaze predstavljene od strane Donalda Trampa i njegovog pravnog tima baca sumnju na ispravnost funkcionisanja američkog pravnog sistema.
Dvoličnost medijske, političke i tehnokratske elite nakon upada Trampovih pristalica u američki Kongres je bila očigledna, posebno kada se uzmu u obzir nasilne demonstracije širom Sjedinjenih Država koje su obilježile prethodno ljeto. Vapaj američkog senatora Lindzija Grejama, koji je u obraćanju medijima istakao da „smo svi mogli biti ubijeni“ (misleći na sebe i svoje kolege iz Kongresa) vrijedan je isključivo podsmijeha, posebno kada se uzme u obzir ponašanje demonstranata nakon što su ušli u zgradu Kapitola.
Odnos velikih tehnoloških kompanija iz Silikonske doline, koje su neposredno nakon 6. januara započele masovnu čistku konzervativaca sa svojih platformi, počevši sa samim Trampom, sasvim jasno je pokazao ko je zapravo odnio pobjedu na američkim izborima. Nakon što su poznate konzervativne ličnosti i obični korisnici počeli da masovno napuštaju Tviter te da prelaze na konkurentsku platformu Parler, kompanija Amazon je protivno svim zakonskim normama i uslovima ugovora u period od 24 časa uklonila Parler sa svojih servera. Isto su učinili Gugl i Apl, efektivno uklanjajući Parler sa interneta. U očima značajnog broja analitičara, u pozadini ovakvoga poteza jeste, između ostaloga, monopolistička namjera velikih kompanija da se obračunaju sa mogućom konkurencijom, što je Parler svakako postajao Tviteru, koji je nakon gašenja naloga Donalda Trampa izgubio kako brojne pretplatnike tako i značajne sume novca.
Nakon samo dva mjeseca, može li neko, sem najzavedenijih zapadnom ideologijom, posmatrati Sjedinjene Države kao uzor u bilo čemu ili pak bilo kome? Nekadašnje kapitalističke elite su metastazirale u oligarhijski sloj otvoreno spreman da uskrati svima ostalima prava i mogućnosti koja su njima pomogla da se postave tako visoko u hijerarhiji društva. Može li se u Sjedinjenim Državama i dalje govoriti o kapitalističkom uređenju ekonomskih odnosa, posebno nakon što je pandemija poharala mahom mala i srednja preduzeća ostavljajući divovske kompanije sa još više uticaja i novca.
Tokom posljednjih izbora, nedodirljivost američke demokratije kao ideala te sekularna svetost glasačkog procesa su postali više nego upitni dok se svojim ponašanjem, posebno u toku ove godine, elita jasno i svojevoljno odvojila od većine običnih stanovnika. Iluzija američke izuzetnosti je davno izgubila svoje inače veoma upitno utemeljenje u stvarnosti. Događaji spomenuti iznad poslužili su samo da u sferu javnoga uvedu ono što se od ranije znalo. Sjedinjene Države su samo još jedna zemlja na planeti, specifična no ne i superiorna, izložena svim degenerativnim procesima kao i druge zemlje, te vođena ekonomskim i društvenim sistemom koji, u odnosu na svoje konkurente, nije ništa manje podložan kvarenju i propadanju.
U okviru ove šire slike svoje mjesto ima i ruska vakcina koja se može iskoristiti kao i početni korak za poređenje Sjedinjenih Država sa Rusijom, koju Zapad skoro po automatizmu svrstava u kategoriju ispod sebe. U prethodne dvije decenije na čelu Sjedinjenih Država su se našla četiri predsjednika, mlađi Buš, Barak Obama, Donald Tramp i sada Džozef Bajden. U tom perodu, Amerika je postepeno gubila uticaj i moć u sferi međunarodnih odnosa dok se istovremeno širio razdor između grupa građana na unutrašnjem planu. U ovom istom periodu, Rusiju je, izuzev predsjedničkog mandata Medvedeva, predvodio Vladimir Putin.
Bez sumnje se može tvrditi da je tokom Putinove vlasti Rusija u značajnoj mjeri napredovala, oporavljajući se od ekonomske i društvene krize devedestih godina. Ne može se, niti treba, zanemariti činjenica da se Ruska Federacija susreće sa nizom izazova i problema koji se kreću od svakodnevnih problema određenog sloja građana pa sve do nacionalnih problema koji pogađaju čitavu državu. I pored toga, jačanje Rusije i njen povratak na međunarodnu scenu kao jedne od velikih sila se ne može osporavati. Vladimir Putin je tokom čitavog perioda provedenog na čelu Rusije uživao visok stepen povjerenja ruske nacije. Kolebanja su postojala i u skladu sa tim stepen povjerenja i popularnosti je varirao no nikada nije u toj mjeri oslabio da bi se moglo bez problema tvrditi kako je većina Rusa nenaklonjena Putinu.
S druge strane, nizak stepen popularnosti i povjerenja, kako u pojedinačne političke vođe tako i u institucije, postao je svojevrsna karakteristika zapadnih društava. Ranije ismijavana od Zapada kao „benzinska stanica koja zamišlja da je država“ Rusija je danas jedan od vodećih svijetskih izvoznika, kako energenata, tako i naoružanja i žitarica. Sa Sputnjikom V ostvaren je proboj na biotehnološko i medicinsko tržište dok se već godinama ruska raketna tehnologija i industrija svrstavaju u sami vrh s obzirom da su i Sjedinjene Države prinuđene kupovati od Moskve raketne motore.
Kada se sve navedeno uzme u obzir, nije na odmet zapitati se, pomalo i jeretički iz perspektive onih koji zapadnu verziju demokratije jedno umeju da hvale, postoje li određene karakteristike „autoritarnih“ režima koje su korisne i koje shodno tome treba očuvati i uključiti u državni sistem. Rusija je, prema velikom broju analitičara sa Zapada, autoritarna i nedemokratska država. Putinu se prebaciju dugogodišnje bavljenje politikom i mjesto na čelu države, no ostaje činjenica da je vanjska politika Ruske Federacije ostala stabilna tokom protekle dvije decenije. Napredak Rusije je takođe, kao što smo ranije istakli, neosporiv te je postignuta unutrašnja stabilnost zemlje, koja nije bez izazova, no svakako postoji.
Kanadski profesor i psiholog, Džordan Peterson je u nekoliko navrata istakao da je način na koji ljudi stiču predstavu o sopstvenoj vrijednosti, obično poredeći sebe sa nekim drugim, od izuzetno ograničene koristi. Peterson predlaže mnogo konstruktivniji metod koji se ogleda u poređenju onoga što je osoba trenutno u odnosu na ono što je bila u nekom ranijem trenutku. Na taj način se stiče predstava mnogo bliža stvarnosti o napretku ili nazadovanju pojedinca.
Ovaj metod nije teško iskoristiti prilikom poređenja između različitih država. Dovoljno se zapitati, u smislu tehnoloških dostignuća, političko-ideološkog prestiža te vojne moći, koju poziciju su zauzimali Vašington i Moskva prije dvije decenije, a koju zauzimaju danas. Kada se to učini, pojavljuje se mnogo jasnija slika promjena u Sjedinjenim Državama i Rusiji, kako na unutrašnjem, tako i na spoljašnjem planu.
Dešavanja iz 2020. te početka ove godine, neminovno se moraju odraziti i na političku sferu. Dan prije nove godine, Kina i Evropska unija potpisale su sporazum o investicijama nakon sedam godina pregovaranja. Ovakav razvoj situacije nije naišao na odobravanje od Sjedinjenih Država iako su i one same potpisale bilateralan sporazum o trgovini sa Pekingom.
Tokom Trampovog mandata, Sjedinjene Države i Evropska unija su zauzele različite stavove po većem broju bitnih pitanja. Od učešća u troškovima NATO saveza pa sve do odnosa u ekonomiji, Vašington i Brisel su više izgledali kao suparnici nego li saveznici. Kao glavni problem predstavljan je Donald Tramp, iako se sa sigurnošću može reći da je Tramp samo simptom problema koji već dugo metastaziraju unutar SAD-a.
Sa dolaskom Bajdena na vlast, elite sa obje strane Atlantika su odahnule očekujući povratak na raniji status kvo, no četiri godine Trampove vlasti ostavile su niz posljedica koje nije moguće ukloniti preko noći. Neke od njih će biti moguće promjeniti jedino ako novi režim u Vašingtonu prihvati situacije u kojima će Amerika biti na gubitku.
Čak i prije nego li je Bajden zvanično postao predsjednik Sjedinjenih Država, birokratija EU je spremila nacrt plana koji bi karakterisao novo transatlantsko partnerstvo. Ključne tačke nove strategije obuhvataju ukidanje transatlantskih tarifa uvedenih za vrijeme Trampa, zajedničku saradnju na uspostavljanju globalnih standarda trgovine, kako bi se povećala konkurentnost protiv Kine, reforma Svjetske trgovinske organizacije i saradnja u oblasti digitalnog upravljanja i oporezivanja. Sve ovo ukazuje da Evropa želi popraviti sopstveni položaj na globalnom planu, te se pojaviti sa većim stepenom autonomije u odnosu na „velikog brata“ iz Vašingtona.
Hans Kundani, stručnjak britanskog Čatam Hausa je istakao da će „ambicije EU da postane značajaniji globalni igrač ukazati na postojanje trenja, posebno kada se radi o odnosu prema Kini. Evropa će se najvjerovatnije opirati naporima Vašingtona da Evropsku uniju uskladi sa Sjedinjenim Državama u pogledu Kine. Pojaviće se otpor prema odvajanju od Kine i uzimanju u ozbiljnije razmatranje sigurnosnih i geopolitičkih posljedica saradnje evropskih kompanija sa Pekingom, posebno u okviru Njemačke.“
Političke posljedice Trampovog mandata i, uopšteno gledano, slabljenja uticaja Sjedinjenih Država bile su relativno lako uočljive u toku protekle četiri godine. S obzirom na promjenu administracije, postoji mogućnost da će doći do određenog usklađivanja između Brisela i Vašingtona, no sa obje strane Atlantika centri moći se ne susreću samo sa konkurencijom svojih geopolitičkih suparnika već i sa rastućim otporom značajnog dijela sopstvene populacije. U okviru EU to se ogleda u čitavim državama članicama koje odbijaju da se povinuju diktatima nebirane birokratije iz Brisela, dok je u Americi stanovništvo podjeljeno na dva različita te relativno jasno definisana bloka čije vrijednosti imaju sve manje dodirnih tačaka.
Potresi u političkoj sferi će se neminovno morati odraziti i na druge oblasti, a problematika vakcina, odnosno borbe protiv korona virusa je poslužila kao dobra ilustracija ovoga procesa. Najnovije vijesti vezane uz Fejzerovu vakcinu odnose se na smanjenje količine isporuka za evropske države dok je s druge strane, već krajem decembra prošle godine, najavljena saradnja švedsko-britanskog AstraZeneka i ruske Gamaleje kojom će biti osigurano zajedničko korištenje obje vakcine prilikom vakcinacije. Poređenja radi, nije na odmet istaći da su najveći kritičari ruske vakcine bili zapadni analitičari i stručnjaci.
Kada se podvuče linija i sagleda Ruska Federacija kroz prizmu svih događaja koji su obilježili prošlu godinu, uključujući i razvoj Sputnjika V, stiče se utisak da je Rusija stabilna zemlja, sposobna da, manje-više samostalno, sopstvene ljudske kapacitete i prirodne resurse pretoči u opipljive pokazatelje razvoja u značajnom broju oblasti te čije stanovništvo i elita ne pridaju previše pažnje stranim faktorima koji ruskom političkom sistemu pronalaze mane.
S druge strane, Sjedinjene Države sve više počinju da poprimaju obrise disfunkcionalnih zemalja zahvaćenih dubokom krizom i široko rasprostranjenom nejednakošću. Samo u prve dvije sedmice 2021. godine postali smo svjedoci potpunog cenzurisanja američkog predsjednika od strane tehnološke oligarhije unutar navodne demokratije, uništavanja legalne i legitimne konkurencije od strane istih aktera unutar sistema koji je navodno zasnovan na slobodnom tržištu, potpunog jednoumlja i nama dobro poznate dvoličnosti navodno nepristrasnih medija te ranije nezamislivu demonstraciju nezadovoljstva od strane stanovništva koje navodno živi „američki san“. Po svemu sudeći, sve mane koje su Amerikanci sa zadovoljstvom kritikovali kod drugih sada počinju da rađaju gorke plodove unutar samih Sjedinjenih Država.
Možda, s vremenom, Rusija pronađe vakcinu i za tu boljku.
/Autor: Ljubiša Malenica, dipl. politikolog za Princip.news
Serbian