Martovski pogrom je lična tragedija za hiljade Srba na Kosmetu, oštećeni su srednjovekovni hramovi i manastiri, to je uz dešavanja u Ukrajini jedini bašibozuk protiv mirnih građana u Evropi 21. veka. Pored emotivnih nota koje na ovaj dan rezoniraju u srpskom nacionalnom korpusu, ovaj, danas već istorijski, događaj pokazao je građanima Srbije i srpskom narodu u celini određene istorijske tendencije.
Prvo, zapadne države i njihove nadnacionalne organizacije nisu sposobne da izgrade demokratske institucije na Balkanu koje bi garantovale svim građanima jednaka prava i zaštitu njih samih, kao i njihove imovine. Zapadne države koje su na sebe preuzele odgovornost za upravljanje Kosovom i Metohijom, a u manjoj meri i Bosnom i Hercegovinom, apsolutno su omanule u projektima izgradnje državnih kapaciteta (State Building). Polazi se od pretpostavke da je Zapad uopšte i bio zainteresovan da ispuni sopstvene deklarativne ciljeve.
Drugo, albanske šovinističko-klanovske elite na Kosovu sve vreme su imale plan za progon celokupnog srpskog stanovništva sa celog prostora južno od Ibra. Organizovano nasilje koje su ove elite sprovele, bilo u dosluhu sa zapadnim državama, ili bez njihovog znanja, dokazuje da kosovsko-albanske elite dugi niz godina nisu vodile borbu ni za autonomiju, ni za poštovanje prava Albanaca, već za etničko čisto Kosovo, izuzimajući četiri severne opštine u kojima otvoreno nasilje protiv srpskog stavnovništva nije lako ostvarljivo.
Nepopularno mišljenje: Pogrom je bio u interesu zapadnih država
Treće, demokratizacija Srbije i prevod njene ekonomije na globalni neoliberalni model nisu uticale na promenu stava zapadnih država o statusu Kosova i Metohije, što znači da pravi cilj vojne intervencije zapadnih sila 1999. godine nije bio zaštita etničkih Albanaca od navodnih ratnih zločina, već smena režima u Beogradu i otcepljenje Kosova od Srbije. Shodno tome, teritorija Kosova i Metohije nije vraćena na upravljanje Srbiji, čak ni u nekom aranžmanu koji bi uključivao zapadni nadzor nad potezima srpskih vlasti. Martovski pogrom bio je u interesu zapadnih država, koje su se godinama pre toga opredelile za izgradnju nezavisnog Kosova sa albanskim predznakom.
Četvrto, kao deo opšte tendencije na Kosovu i Metohiji, nastavljeno je smanjenje broja Srba koji tamo žive. Poslednji put se broj Srba na Kosmetu povećao u periodu između popisa 1953. i 1961. godine. Tu takođe treba uzeti u obzir da su 1960. godine srpska mesta Leposavić, Lešak, Belo Brdo, Vračevo, Berberište, Ibarska Slatina i jedan deo Kopaonik priključeni administrativnoj teritoriji Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija. Najuspešnija politika na Kosmetu vođena je za vreme prve Jugoslavije i kralja Aleksandra, kada su Srbi aktivno naseljavali datu teritoriju. Stalno smanjenje broja srpskog stanovništva na Kosmetu za vreme druge Jugoslavije svedoči o niskom standardu života na Kosmetu u poređenju sa užom Srbijom, ali i prikrivene diskriminacije koju je albanska većina sprovodila pod plaštom politike bratstva i jedinstva (za šta je šira jugoslovenska javnost saznala tek sredinom 80-ih godina).
Obratimo pažnju na ove pouke kako bismo mogli da razmislimo o strategiji odbrane suvereniteta Republike Srbije, ali i načina na koji bi se ovom teritorijom moglo upravljati ako bi ona opet bila vraćena pod kontrolu naše države.
Serbian