Postoje dva nivoa ove analize – jedan se tiče političke elite, a drugi društvenih grupa. Politička elita se dijeli na onu koja je na vlasti, pozicionu, i onu koja se bori da osvoji vlast, opozicionu.
Položaj dijela elite (pozicioni, opozicioni) se u demokratskom sistemu redovno mijenja jer nijedno društo nije homogeno. Nedemokratski je držati u izolaciji bilo koji značajan dio društva, jer se time stvaraju društveni konflikti, koji se u krajnjoj instanci mogu preliti i u oružani sukob. Svako balkansko društvo je podijeljeno na različite društvene grupe, po raznim faktorima – identitetskom (vjera, nacija, jezik), ideološkom, socijalno-klasnom. Postoje i razne druge podjele, ali one nisu od prevashodnog značaja za balkanski region.
Socijalno-klasni faktor je gotovo isti u svim balkanskim društvima jer su ona podjednako ekonomski nerazvijena, a dijele zajedničko politeokonmsko iskustvo života u socijalizmu. Stabilna građanska klasa, koja bi činila većinu društva u socijalno-klasnom smislu, nije izgrađena, socijalno ugroženi slojevi iz provincije čine većinu elektorata, a sav kapital je skoncentrisan kod malog broja inostranih kapitalista, domaćih tajkuna, čija je moć u fazi opadanja na korist stranih, i same političke klase.
Socijalno-klasno gledano, najopasnije je kada se u rukama političkih lidera skoncentrišu i politička moć i ekonomski uticaj, takvu situaciju nalazimo u Crnoj Gori.
Niži slojevi svakako zavise od vlasnika kapitala, a kada je vlasnik ekonomskih kapaciteta u jednoj državi ujedno i njen predsjednik, rezultat je dvostruko veći uticaj nad biračkim tijelom.
Identitetsko pitanje dovelo do pada DPS-a
Oni koji negiraju značaj identitetskog ili ideološkog faktora, tvrdeći da se ovo ili ono uvjerenje „ne maže na leba“ i da se „ne sipa u traktor“, usljed svojih ideoloških uvjerenja propuštaju da vide da je upravo prenošenje borbe sa socijalno-klasnog polja na sferu identiteta rezultovalo porazom DPS-a na izborima 30. avgusta 2020. godine.
Teza „nije važno ko smo, važno je koliko novca imamo u džepu“ nije relevantna ako novca u džepu gotovo i da nemamo, a politička vlast drži monopol nad zapošljavanjem i ekonomskom aktivnošću uopšte. Ona bi bila validna ukoliko bi glavna opozicija Milu Đukanoviću bio neki hipotetički komunistički pokret, koji se nada osvajanju vlasti bazirajući se na socijalnim razlikama. Takvog pokreta ne da nema u Crnoj Gori, nego ga nema u Evropi uopšte. Htjeli ne htjeli, glavnina opozicije (sad u specifičnom stanju poluvlasti) u Crnoj Gori bazira se primarno na identitetskim pitanjima, što je i logično pošto se i sam režim Mila Đukanovića dugi niz godina bazirao na tome.
Iz identitetske matrice je moguće izaći onda kada vlast ne bude koristila identitetski predznak „srpski“ da progoni svoje neistomišljenike i da diskriminiše opoziciju.
To jest, da bi socijalno-klasnim faktorima mogao biti pridat značaj, režim Mila Đukanovića koji se bazira na crnogorskom šovinizmu mora biti u potpunosti demontiran, a Demokratska partija socijalista, reformisana ili rasformirana. Pritom valja istaći da ta liberalno definisana „normalnost“, kada građani raspravljaju o porezima, a ne o nacionalnoj pripadnosti, u savremeno doba relativnih identiteta i velikih socijalnih razlika ne postoji ni na razvijenom Zapadu. I tamo postoje identitetske razlike i tamo one dominiraju sferom političkog nadmetanja. Sigurno je jednostavnije u Sjedinjenim Američkim Državama pričati o položaju crnaca u 18. vijeku, nego skrenuti pažnju na to da se građani Teksasa bukvalno smrzavaju na smrt u 21. vijeku. Balkan je svojim insistiranjem na temama identiteta, koje nisu bile dominantne 90ih godina na Zapadu, danas itekako aktuelan i savremen.
Sistem izgrađen na dva stuba diskriminacije
Pošto je politekonomski sistem u Crnoj Gori bio izgrađen na dva stuba diskriminacije – socijalnom, protiv većine građana, i nacionalnom protiv, u najmanju ruku polovine svojih građana, nije ni čudo da je izazvao bunt prevashodno siromašnih i nezaposlenih građana srpskog nacionalnog identiteta. Izjednačavajući stoga srpski nacionalizam, kao opozicioni i progonjeni, sa crnogorskim šovinizmom, kao oficijalnom ideologijom, ne samo da je netačno, već je nadasve nepravedno.
U Crnoj Gori je do skoro vladao svojevrstan aparthejd usred Evrope 21. vijeka, prisutan jedino u Hrvatskoj, Ukrajini i baltičkim republikama. LJudi jedne nacije i jednog ideološkog opredjeljenja nisu imali ne samo dostup vlasti u svojoj državi, već i budžetskim zaposlenjima – jedan Srbin nacionalističkog ideološkog usmjerenja nije mogao biti nastavnik u srednjoj ili osnovnoj školi.
Pod takvim uslovima, prebacivati srpskim nacionalistima u Crnoj Gori da su ravni crnogorskim šovinistima je kao izjednačavati žrtvu i nasilnika, samo zato što je žrtva postala antagonistički raspoložena prema nasilniku.
„Kontekst ne opravdava zločin, on ga objašnjava.„
Vađenje stvari iz šireg konteksta je sveprisutno na Balkanu, gdje se određene ideologizovane tvrdnje uzimaju za aksiome, kao što je slučaj zločina u Srebrenici. Nije zabranjeno samo istaći da se strijeljanje ratnih zarobljenika ne može nazvati genocidom, već se ne smije govoriti ni o prethodnim događajima koji su determinisali zločin u Srebrenici, načinili ga neizbježnim, a to su stradanja srpskih civila u opštinama koje su okruživale srebreničku enklavu.
Kontekst ne opravdava zločin, on ga objašnjava.
Pritom srpski nacionalisti u Crnoj Gori nikakav zločin protiv crnogorskih šovinista nisu počinili, nikakav izgred, nikakav napad, osim ako ne računamo kao zločin polivanje fekalijama kola crnogorskih šovinista kojima se nezakonito blokiraju magistralni putevi u Crnoj Gori.
Razlika između srpskog nacionalizma i crnogorskog šovinizma
Takođe je teško ne primijetiti ideološku razliku između srpskog nacionalizma u Crnoj Gori i crnogorskog šovinizma.
Srbi mogu postojati i paralelno sa crnogorskom nacijom, ali crnogorska nacija ne može postojati paralelno sa Srbima, jer se bazira na negaciji srpskog identiteta u Crnoj Gori. Zato jednu ideologiju označavamo terminom nacionalizam, a drugu terminom šovinizam. Srpski nacionalizam kao najbitniji faktor u politici stavlja srpski nacionalni identitet, možemo se složiti sa time ili ne, ali to je legitiman stav, dok crnogorski šovinizam uzima kao najvišu političku vrijednost suzbijanje srpskog identiteta u Crnoj Gori. O tome svjedoče i same izjave crnogorskih šovinista na demonstracijama, koji uživaju neoficijalnu podršku Mila Đukanovića, a koje se svode na teze „ne damo Srbima da nam otmu državu“. Crnogorski šovinizam postulira Crnu Goru isključivo kao posjed crnogorske nacije, dok je samo učešće Srba u demokratskom procesu nepožljeno, o čemu svjedoče demonstracije crnogorskih šovinista protiv davanja državljanstva ljudima koji više od deceniju žive i rade u Crnoj Gori.
Na kraju se može istaći i da je poistovjećivanje srpske nacionalne pripadnosti sa ideologijom srpskog nacionalizma takođe jedno od obilježja korpusa uvjerenja koja se svrstavaju pod crnogorski šovinizam.
Sudeći po ovom postulatu, svako ko se izjasni kao građanin srpske nacionalnosti, automatski dovodi u pitanje postojanje Crne Gore kao nezavisne države, što nije ni istinita tvrdnja, niti je u duhu savremene demokratije, budući da je a priori diskriminativna. Jedan identitet ne determiniše sam po sebi i ideološke poglede čovjeka, a svakako da zbog identitetske pripadnosti niko ne može biti lišen svojih građanskih političkih prava.
U Crnoj Gori gdje su legalizovane istopolne zajednice, homoseksualci imaju veća prava od Srba, to je nedopustivo i neodrživo stanje. Ako bi svaki građanin Crne Gore koji se izjašnjava kao Srbin po nacionalnosti, ili da mu je maternji jezik srpski, ili pak da je vjernik Srpske pravoslavne crkve – ujedno bio i srpski nacionalista, Crnom Gorom bi odavno vladala ova politička opcija, jer građani Crne Gore sa pobrojanim identitetskim usmjerenjem čine većinu biračkog tijela.
Posle 30. avgusta pređen je jedan psihološki prag
Posle 30. avgusta pređen je jedan psihološki prag, kada je demonstrirano da svi građani Crne Gore povezani sa obilježjima srpskog identiteta mogu da istupaju zajedno kako bi obezbijedili minimum ljudskih prava, kao što je sloboda vjeroiposvesti.
Ova borba neće se zaustaviti samo na povratku pomenutog osnovnog prava, već će se nastaviti i na polju obrazovanja, ne samo politike, jer srpskom jeziku u Crnoj Gori mora biti vraćen status državnog, pošto njime govori najveći broj građana Crne Gore. Borba će se usmjeriti i na slobodu isticanja srpskih istorijskih nacionalnih simbola, koji su izraženi u trobojci, aktuelnoj ne samo kroz raniju istoriju, već i za vrijeme postojanja druge i treće Jugoslavije. Srpska nacionalna trobojka u Crnoj Gori bila je barjak i crnogorskog partizanskog pokreta, a ne samo monarhističkog, jer se iza petokrake sve vrijeme skrivala crnogorska trobojka.
Grb na trobojci za vrijeme Socijalističke Republike Crne Gore u sastavu druge Jugoslavije sve vrijeme je bila nasilno srušena NJegoševa kapela na Lovćenu. Sva ova prava skupa znače da su Srbi sastavni dio crnogorskog društva koji ne može biti istiskivan iz vlasti ili sa vodećih pozicija.
Kada se ova prava ostvare, ona će omogućiti i prelazak na neke „normalnije“ teme, poput socijalnih.
Autor je Aleksandar Đokić, asistent katedre za uporednu politiku Ruskog univerziteta prijateljstva naroda (RUDN) u Moskvi, kolumnista beogradskog nedjeljnika „Pečat” i spoljni saradnik inicijative srpskog naroda u Crnoj Gori „Mi znamo ko smo”. Po obrazovanju je politikolog.