Kada lideri Zapadnog Balkana spekulišu o potencijalnim datumima pristupa u Evropsku uniju, građani znaju da će se ova laž odgoditi za bar još deset godina kada dođemo do famoznog, izgleda nasumično izabranog datuma. No ovoga puta, na samitu Brdo-Brioni na Brdu kod Kranja, lideri su zanemarili već floskularne razgovore o pristupu toj sui generis kreaciji u kojoj dijamanti sijaju bistrije i jače od naših, i u kojoj novac vrijedi više od naših „pišljivih“ plastičnih valuta.
Ovoga puta su samit zasjenili problemi koje su pokrenuli vrtlozi non-papera sa svih strana svijeta i po svim pitanjima, a možda najviše po najvećem balkanskom – Srbiji. Promjene granica koje svako od članica ovog skupa tumači na svoj način prihvaćene su sa velikom pažnjom i pristojnim odbijanjem pojedinaca. Ako je Hrvatska protjeravši 200 000 Srba poštovala međunarodno pravo zašto onda ne bi i ovo pripajanje dijelova BiH sa značajnim hrvatskim življem smatrala novom misijom.
Aleksandar Vučić je više puta naglašavao svoj amandman u kojem se ističe poštovanje Povelje UN. Da je amandman ispravan, i ja se slažem, ali se isto tako slažem sa tim da kurtoazni potpisi na neko „zajedničko“ saopštenje produbljuju probleme i sipaju so na krvavu ranu balkanskim narodima. Još se nijedan zapadni ili istočni mirotvorac nije našao na balkanskom tlu, a da nije djelovao u cilju razjedinjavanja, zavađanja i u krajnjem slučaju realizacije rata.
Tek mala iznimka je Ričard Grenel koji je ozbiljno pristupivši rješavanju problema između Srbije i Kosova, našao sveopštu korist – ekonomiju. EU već skoro deceniju aktivno učestvuje u kvazi dijalogu između Beograda i Prištine bez ikakvog efekta. I možda su najveće greške političko-ekonomske tvorevine kojoj svi težimo umirujuće riječi prema ratnim neprijateljima, i provokativne riječi koji stvaraju jaz između geografsko bliskih, ali političko-ideološki udaljenih međunarodnih subjekata.
Da budem konkretniji, odnos EU prema ratu na Bliskom Istoku, prema protestima ili prema paljenju i rušenju kulturnih spomenika pod zaštitom UNESCO-a, samo zbog Amerike, je potpuno blag i skoro neodređen, a karakteriše ga rečenica „pozivamo sve strane da se suzdrže…“ Sa druge strane, njen odnos prema Rusiji, Kini, i u najskorijem slučaju Bjelorusiji koja je bliže i političkom, ali i geografskom integracijskom prostoru od Rusije, je radikalan, pogotovo kad je riječ o sankcijama svake vrste, pokazuju mišiće onima koji se uglavnom „brane“.
Srbija je nekad bila vođa slobodarske misli
Srbija je svojim stavovima bila država koja je u XIX i XX vijeku bila najbliža evropskim vrijednostima na Balkanu, ali i modernom zakonodavstvu koje se ogleda u odredbama o ukidanju ropstva, feudalizma i oslobađanju seljaka od svih birokratskih regulativa. Uz Francusku, Srbija je nastojala da bude bastion liberalizma i slobode, ali sa druge strane i dobar saveznik, kako mnogi kažu i „prirodni“ sa Rusijom. Ustavom iz 1835. godine, Srbija je bila vođa slobodarske misli te je imala vodeću ulogu u regionu koja je vodila ka konačnom oslobađanju od turskih i austrougarskih amova. U isto vrijeme, za Srbiju je Evropa predstavljala i robovlasnika i roba, a ona je htjela da bude slobodna upravo ovdje, na svom tlu nastojeći da oslobodi slovenske narode austro-turskog zuluma.
Berlinski kongres je uistinu bio tipičan samit Evrope, u kojem su iscrpljeni narodi dobili nezavisnost, a Njemačka opet kao sila, objedinjena u jedno, glumila posrednika, mirotvorca. Jovan Ristić, najveći srpski diplomata, je prisustvovao Kongresu, kao izvještač srpskih zahtjeva koji su u najvećoj mjeri prihvaćeni od strane glavnih evropskih sila, no Rusija je bila ta koja je stavila šaku na pripajanje istočnih krajeva Bugarske Srbiji. Srbija je djelimično zadovoljena, ali je opet kao neko ko je nosilac slobode sa svojim postupcima prema porobljenim narodima i uz djelimično liberalnu politiku Jovana Ristića bačena na začelje Evropskih naroda, upravo kao i danas, ali u drugim okolnostima i drugim razlozima, ako takve stavove možemo nazvati tim imenom.
Monarhija okružena hegemonstičkim rojalističkim sistemima je pored brige za opstanak naroda i njegovog oslobođenja u pograničnim krajevima, bila razapeta između pokušaja potpune implementacije zakona i akata koji bi Srbiju istinski stvorili modernom kraljevinom, i autoritarnih odlika njenih vladara. Lomljiva spoljna politika Milana Obrenovića, nakon svojih predaka koji su okrenuti Rusiji jedino ratom zadobijali svoje ciljeve (Revolucija 1815. godina), bila je poprilično smio korak ka uspostavi konkretnih odnosa sa Austrougarskom sklopivši trgovinski sporazum. I u periodu vladavine prvog srpskog kralja, Jovan Ristić je težio ka zavođenju jednog slobodnijeg i liberalnijeg poretka, pogotovo kroz institucije i parlamentarni sistem.
Majski prevrat i povratak Karađorđevića
No nepotrebni rat sa Bugarskom, abdikacija kralja u korist maloljetnog sina Aleksandra, izmjena ustava i nasilno preuzimanje vlasti maloljetnog princa, doveli su Srbiju u nezavidan položaj. Ni sljedeći u nizu monarh nije bio samo ceremonijal-majstor, već i glavni akter na užarenoj političkoj sceni. Odnosi sa Austrougarskom su jenjavali dok je primat u spoljnoj politici opet dobijala Rusija zbog srpskih težnji za oslobađanjem Stare Srbije (Raška oblast, KiM, Makedonija) od Osmanlija. Na sve državne udare koje je Aleksandar izvršavao u svega sat vremena razmaka, pala je krv kraljevskog bračnog para. Majski prevrat je odvukao Srbiju u svojevrsnu sijenku zločina. Engleska i Holandija su prekinule sve diplomatske odnose sa državom, uveli joj sankcije koje su ukinute tek po završetku suđenja 1905. godine, a Rusija i Austrougarska, izrazile protest prema svirepom ubistvu i vojnoj akciji protiv čelnika države. Sve evropske monarhije su ovim postupcima štitile sebe i svoj tron od ovakvih događaja, jer su mnogi shvatali da je rojalističkom apsolutizmu došao kraj.
Povratak Karađorđevića značio je i povratak ratova. Iz Švajcarske pravo u otadžbinu Srbiju, Petar I je došao kao vjetar novih evropskih doktrina i shvatanja, odmakavši se od austrofilske politike, vraćativši Ustav iz 1888. godine na snagu, i osnaživši srpsku ekonomiju usljed „Svinjskog rata“ (Austrijski embargo na uvoz srpskih svinja). Prvi i Drugi Balkanski rat su oslobodili Balkan od uticaja turske imperije, a Srbija tada vidno stvara svoje prijatelje: Grčku, Rumuniju, i potvrđuje bratsku saradnju sa Crnom Gorom. Pucanj na Vidovdan 1914. predstavljao je pucanj u potlačenost malih naroda i hegemonizam velikih sila, te sliku onoga što će se desiti ukoliko bilo koji od ovih naroda bude povinovan nekom ko mu prirodno i kulturološki ne pristaje. Od Prvog svjetskog rata, pa sve do Drugog Srbija je, kao dio Jugoslavije, bila okrenuta Francuskoj i Americi, i bliža zapadnim političkim uticajima nego ikad. Period komunizma je baca u nesvrstanost zahvaljujući čijim ostacima danas uživa „koliko-toliko“ poštovanje sa obe strane polulopte.
Devedesete: Pogrešne politike i nerealna nadanja
Devedesetih godina ugled Srbije u Evropi, ali i svijetu oslikavaju slike mučenja, ubistava, ratovanja, progona, bombardovanja, zločina i potpunog uništenja. Te smo slike svakodnevno mogli vidjeti na američkim, britanskim i njemačkim TV kanalima. Sa takvom propagandom, a kasnije i kaznama, Balkan se odvojio od evropskog kontinenta i otplovio daleko, južnije od Afrike, i još dalje od demokratije. Režim Slobodana Miloševića bio je blokiran, u potpunoj eho-komori i od Istoka i od Zapada. Nada u rusku pomoć, baš kao i u svjetskim ratovima, često je izostajala, što uopšte nije unizilo Rusiju u očima onih zanesenjaka koji u nju vjeruju kao u „majku“. Pogrešne politike i nerealna nadanja, Srbiju i region su odvele daleko od modernih političkih, ekonomskih i kulturnih gledišta. Ovako na začelju, poniženi od onih kojima su planovi za osvajanje Evrope samo privremeno smaknuti sa stola, članstvo u Uniji nam se čini daljim i od Rta dobre nade.
Petooktobarske promjene i djelimično otvaranje Srbije (Jugoslavije) nije državu i Srbe pretjerano privuklo Evropi, odnosno, nakon kraja Hladnog rata zvaničnom Zapadu. Lažna obećanja vlasti i pokušaj predstavljanja Njemačke i SAD kao prijatelja nakon zasipanja bombi po narodu koji je deceniju patio pod stranim i domaćim terorima su vrlo brzo propali. Razapeti između mrtve djece, porušenih institucija, kriminala i ubistva Zorana Đinđića, građani su postali imuni na bilo kakve ideje, bile one nove ili stare, dobre ili loše. Građanski pasivizam je zavladao čovjekom ovog regiona, za kojeg su jedino krivi političari i njihove politike koje nikada nisu ulijevale sigurnost i odlučnost, niti pokazivale vijernost „vođe“ svojim sopstvenim planovima. Međunarodni krivični sud u Hagu je zahtjevao hapšenje svih ratnih zločinaca za početak pregovora o kandidatskom statusu Srbije. Dok je Srbija plaćala ceh propalih politika, države koje su svjetlosnu milju udaljene od njenog razvoja ušle su u EU bez puno demagogije. Estonija, Letonija i Litvanija, pod komunističkom tiranijom bile su potpuno unižene teritorije, Rumunija, Bugarska i Mađarska do koljena potučene zahvaljujući „čvrstom rukom“ svojih lidera.
Srbija i EU: Obostrana nezainteresovanost
Dana 22.12.2009. godine Srbija je i zvanično podnijela zahtjev za članstvo u EU, a odmah nakon ispunjavanja osnovnih uslova (vizna liberalizacija, trgovinski sporazum itd.) saopštila i prvu laž: prisupanje Srbije EU do 2014. godine. Pošto je Ratko Mladić, kao jedan od glavnih uslova za glatku integraciju, iza rešetaka, a SSP pod okriljem Božidara Đelića i Borisa Tadića skupštinski usvojen, ništa nije predstavljalo problem za prelazak puta do boljeg života. Bar su tako političari mislili.
Kosovo kao samoproglašena republika na jugu Srbije, predstavljalo je, a i dalje predstavlja, kamen spoticanja ili formalni razlog zašto Srbija ne ulazi u EU. Nakon Briselskog sporazuma, sporadičnih manjih ili većih incidenata, prelaženje preko martovskog pogroma iz 2004. godine, javnost Srbije sa razlogom gubi povjerenje u zajedničku budućnost. Nakon izlaska Ujedinjenog Kraljevstva iz EU, dokazivanje disfunkcionalnosti birokratski glomazne administracije u najvećim krizama kroz koje je prošla zajednica prošle i ove godine pojavom COVID-a, neravnomjerna raspodjela pomoći i odbijanje intervencije u najugroženijim državama, haos sa vakcinama i uzdizanje nacionalnih granica uprkos Šengenu, unizilo je pogled običnog građanina države koja zvanično teži integracijama, na evropski političko-ekonomski sistem. Možda se sa razlogom ovaj građanski pasiviziam radije opredjeljuje za nesvrstanu i slobodu politiku, propagirajući neintervencionizam i prijateljstvo. Vakcine kojima je Srbija, nakon bombi devedesetih, zasuta u dvadesetim, dokazale su kako je državna politika i njena nezavisnost u kriznim situacijama prijekopotrebna.
Spremnost političara, i prvog u redu Aleksandra Vučića, da njihova država zaista uđe u EU je na minimumu. Koristeći se novcem iz evropskih fondova, gradeći pruge i auto-puteve, degradirajući slobodni život građanina u demokratiji, sadašnja naprednjačka vlast samo kao floskulu prihvata obavezu da ispunjava uslove i poglavlja koje je EU postavila pred njih. Smatrajući ovu zajedincu i njen potencijalni dio – Srbiju, kao dva politički zavisna subjekta, građani smatraju da niti trebaju niti žele da uđu i stanu rame uz rame sa građanima najrazvijenijih država. Trenutna zaiteresovanost za članstvo u EU je oko 30%, ali nije veća ni kod država članica koje su daleko više propatile od COVID-a nego neke koje su vrlo oskudno pomagale u sanaciji štete izazvane pandemijom.
Drugim riječima, ove činjenice govore u prilog zdravorazumskom razmišljanju građana kojima trenutno trebaju jedino sloboda, demokratija, prava, malo više tolerancije, društvenog napretka, čiste vode, vazduha, poleta i mladosti. Možda je ovaj spisak djelimično zavšen, a i kao takav dug, pa liči na poglavlja koja država kandidat za EU treba da ispuni, ali ovo su one odredbe koje čine državu državom XXI vijeka i društvo tvorevinom koja može da prebrodi i najveće nedaće.
Serbian