Sveti Sava – Proslavljanje Savindana, predstavlja odavanje počasti prema, ne samo duhovniku, nego i državniku srpskoga naroda. Djelo živog monaha Save Nemanjića, pretočeno je u djelo besmrtnoga Svetog Save. Najveće djelo Save je, prema takvim predstavkama, srpska država, naročito njeno konstituisanje prava, ustrojstva, prosvjete, privrede i zdravstva u tom periodu.
To se sve ogleda u podizanju manastira i crkava, ovdje posebno treba da istaknemo manastir Hilandar, središte srpske duhovnosti, zatim dobijanje autokefalnosti 1219. godine, potom u pravu – Hilandarski tipik, Karejski tipik, Studenički tipik, i među njima se ističe Krmčija ili Nomokanon Svetog Save, najvažniji pravni akt srednjovijekovne srpske države, zatim žitija i pjesnička djela. Obilazeći brojna mjesta, radio je na širenju srpske kulture i identiteta te možemo, slobodno da kažemo, da je, pored duhovnog vođe, bio odličan diplomata svoga naroda.
Sveti Sava i njegov zavjet
Sveti Sava je ušao u narodnu tradiciju, kroz knjiženost, narodne pjesme ali zavjet, koji je iza sebe ostavio. Bio je prvi, koji je utvrdio kult ličnosti, kada je kao Svetigorac prenio mošti svoga oca, monaha Simeona (Stefana Nemanje) u Srbiju, i aktivno učestvovao u stvaranju njegovog kulta, koje je imalo za ulogu shatanja političkog reda i poretka. Tako, Sveti Simeon i Sveti Sava stoje na početku priče o temeljima srpskog identiteta.
Veliku ulogu, u očuvanju nacionalnog identiteta, odigrala je Srpska pravoslavna crkva, koja je čuvala sjećanje na svoje vladare i aktivno učestvovala u održavanju i širelju njihovih kultova među narodom. Pa tako, u vijekovima osmanske i habzburške vlasti, srpski identitet uobličio se oko crkve i zajedničkih sjećanja. Srpska pravoslavna crkva postala je jedina institucija koja je sačuvala kontinuitet od doba Svetog Save do danas. Djelujući kontinuirano u duhu svetosavlja i predanja Nemanjića, okupljajući svoj narod, ne samo preko predstave zajedničkog pretka, nego i preko teritorijalnog objedinjavanja. Kako ističe vladika Nikolaj Velimirović, Savin nacionalizam obuhvata narodnu crkvu, narodnu dinastiju, narodnu kulturu i narodnu odbranu. Što prema njemu centar svega Svetosavskog nacionalizma čini narodna crkva. Ona je kao duh koji oživljava cio narodni organizam, osvjetljavajući, zagrijevajući i sjedinjujući jednom vjerom, jednom nadom i jednom ljubavlju.
Sveti Sava i kult
Za vrijeme Osmanske vladavine, proširio se kult Svetog Save, ne samo na sve dijelove pravoslavnog naroda nego i na rimokatolike, čak i kod pripadnika islamske vjeroispovjesti. Zbog jakog uticaja kulta, ali i ustanka Srba u Banatu 1594. godine, gdje se prema izvještaju katoličkog pisca, Ivana Tomka Mrnavića, prema kojem treba biti obazriv jer drugi izvori ne govore o takvom spletu događaja, iznosi da su Srbi na zastavama, u toku boja, nosili lik Sv. Save. Zbog svega toga Sinan – paša, protogonista radikalne arbanaške struje koja je stekla prevlast na Porti, naredio je spaljivanje moštiju svetitelja, misleći da će tako da uništi kult, međutim on ga je samo na taj način ojačao.
Istoričar, Vladimir Ćorović, govorio je i pisao da je često puta u vjerskim debatama izbijalo pitanje, koje, među ostalim, čini i jednu zanimljivu glavu Braće Karamazova: ne da li crkva ima postati državom, nego država crkvom…Naše pravoslavlje,“srpska vjera“, postalo je ovaploćenje naše nacionalne – državne tradicije, a naša nacionalna psiha dala je mitologisanoj vjeri elemente vjerovanja. Sveti Savo postao je više nacionalni, nego crkveni svetac i u njegovom kultu nesumljivo preovlađuje više saosjećajno i tradicionalističko – nacionalno nego legendarno i bogougodno. Dok je veliki Justin Popović rekao da svetosavlje nije ništa drugo do pravoslavlje, samo u srpskom ruhu, u srpskoj redakciji. Tako da je svetosavlje sui generis u istoriji hrišćanstva, duhovni vjersko – društveni pokret, stvoren ličnošću, životom i radom srpskog svetitelja i prosvetitelja Save Nemanjića.
Za najuspješniji i najstariji portret Save, smatra se onaj iz manastira Mileševa, koji je nastao još za života njegovoga. Zanimljivo je i to da je i srednjeg vijeka sačuvano još 42 portreta svetitelja. Takođe, u savremenom srpskom slikarstvu, sveti Sava je bio česta inspiracija umjetnicima koji su nastojali da izraze pokroviteljsku, prosvjetiteljsku i rodoljubivu stranu njegov ličnosti. Među njim izdvajamo „Sveti Sava blagosilja Srpčad“, Uroša Predića iz 1921. godine.
Sveti Sava kao simbol borbe protiv zla
Pored slikarstva, on je bio glavna tema i u književnosti, imajući često osobine, koje se ne mogu nazvati hrićanskim. Često se upoređuje sa vukom, po kome je i naprepoznatljiviji u mitološkoj svjesti Srba. On je bio simbol borbe protiv zla, zaštitnik putnika ali i bolesnika i učitelja.
Iako prvi pisani trag o proslavi Svetog Save kao školske slave datira iz XVIII vijeka, tačnije 1734-1735. u Srpsko-latinskoj školi u Sremskim Karlovcima, kao zvaničan datum kada se Sveti Sava proglašava za školskog zaštitnika uzima se 1840. godina. Tada je Sovjet Kneževine Srbije odobrio svim školama da u cijelom „otečestvu“ kao svog patrona slave Svetog Savu.
Kako se proslava Svetog Save ubrzo proširila na sve škole u Srbiji tog vremena, to se uporedo javila potreba i za njegovim likovnim prikazom, tačnije za ikonom koja bi poslužila kao tipski obrazac, ili uzor za sve srpske škole bez obzira gde se nalazile. Ostalo je zabilježeno da je Ministarstvo prosvete Kneževine Srbije sklopilo ugovor sa beogradskim slikarem i živopiscem Urošem Kneževićem, da se za potrebe srpskih škola načini oko tri stotine litografisanih otisaka sa predstavom Svetog Save i da ti radovi budu … čisto i lepo izrađeni, izmolovani (kolorirani) i prilepljeni na platno. Danas se, nažalost, ne zna kako je izgledala Kneževićeva ikona Svetog Save koja je poslužila kao predložak za izradu litografija, ali može da se nasluti da je u pitanju bila tada česta predstava prosvetitelja koga okružuju djeca, imajući u vidu da je upravo takva zamisao bila najtačnija za najvećeg srpskog duhovnog učitelja.
Na Svindan osnovana je i Matica Srpska, takođe na Savindan 1810. godine, Sava Vuković je potpisao zavještanje kojim je osnovana Srpska gimnazija u Novom Sadu. Proslava Savindana, ubrzo se proširila i na druge krajeve u kojima žive Srbi, Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru, Staru Srbiju.
„Uskliknimo s ljubavlju“: O himni Svetom Savi
O „Himni Sv. Savi“, u izvještajima o prvom svečanom crkveno-narodnom svetkovanju 1806. godine u Aradu, kao i u pravilnicima 1812. i 1826. godine zemunskog školskog fonda ne spominje se ništa o školskoj pjesmi Sv. Savi. Prvi pisani podatak o tome datira tek 1846. godine, u jednm pismu mitrovačkog prote Jeftimija Ivanovića. Pjesmica, koja se spominje u pismu, nažalost nije sačuvana, ali, po sjećanju trojice bivših učenika, navodi se da je već 1839. i 1841. godine, u crkvama i školama se pjevala pjesma, odnosno himna „Usliknimo s ljubavlju svetitelju Savi“. Prema dosadašnjim istraživanjima o vremenu i mjestu postanka svetosavske himne, kao najkasniji datum njenog postanka može da se uzme 1817. godina a mjesto nastanka jedan od sremskih – fruškogorskih manastira. Bilo kako bilo, pjesma je i danas prisutna, sa većim ili manjim izmjenama, i sa zadovoljstvom se pjeva ne samo među đacima nego i među cijelim srpskim rodom.
„Uskliknimo s ljubavlju“ svetiteljskoj glavi, neka nas njegov duh blagosilja, a zavjet neka nas sve spaja.
Serbian